Η Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας ή νομός Ευρυτανίας είναι ένας ορεινός νομός με ασύλληπτη φυσική ομορφιά και αξιοζήλευτη ιστορία. Γεωγραφικά ανήκει στην Στερεά Ελλάδα και Διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας
Ιστορία: Οι αρχαίοι Ευρυτάνες κατοικούσαν την τραχειά ορεινή περιοχή της Βόρειας Αιτωλίας και εθεωρούντο ως ο ισχυρότερος από τους Αιτωλικούς λαούς. Γύρω τους ζούσαν οι Απεραντοί, οι Οφιονείς, οι Θεστιείς, οι Δόλοπες, οι Αινιάνες και οι Ακαρνάνες. Η ονομασία της περιοχής οφείλεται στον μυθικό ήρωα Εύρυτο, ο οποίος βασίλευε στην πόλη Οιχαλία, που είχε κτίσει ο Μελανεύς, βασιλιάς των Δρυόπων.
Η τοποθεσία της Οιχαλίας δεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς, μερικοί την τοποθετούν στο Παλαιόκαστρο του χωριού Κορυσχάδες, κοντά στο Καρπενήσι, ενώ άλλοι την ταυτίζουν με την τοποθεσία Αντάνια στο απόκρημνο όρος Κόμπολο.
Οι Ευρυτάνες συμμετείχαν στην εκστρατεία της Τροίας, άλλοι με αρχηγό τον Γουνέα, βασιλιά της Κύφου, άλλοι με τον Φοίνικα ως συμπολεμιστές του Αχιλλέα και άλλοι με τον Θόαντα, τον Ποδαλείριο και τον Μαχάονα.
Το 429 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης επιτέθηκε εναντίον των Λοκρών και των Ευρυτάνων, αλλά νικήθηκε από τους Ευρυτάνες και τους Αιτωλούς. Οι Ευρυτάνες, μαζί με τους Θεστιείς και Οφιονείς, υπήρξαν ισχυρά στοιχεία της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η οποία αντιστάθηκε και υπέκυψε τελευταία από τις Ελληνικές περιοχές στους Ρωμαίους..
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο νομός Ευρυτανίας έχει έκταση 1870 τ.χλμ. και πληθυσμό 17.445 κατοίκους. Συνορεύει δυτικά και νοτιοδυτικά με την Αιτωλοακαρνανία, στα βόρεια με την Καρδίτσα, και με την Φθιώτιδα στα ανατολικά.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ – ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Η Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας αποτελείται από δύο Καλλικρατικούς Δήμους, αυτών του Καρπενησίου με Δήμαρχο τον κ. Χρήστο Κακαβά και των Αγράφων με Δήμαρχο τον κ. Αλέξανδρο Καρδαμπίκη.
Πρωτεύουσα του νομού Ευρυτανίας είναι το Καρπενήσι.
Αντιπεριφερειάρχης της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας είναι ο κ. Αριστείδης (Αρης) Τασιός.
Ο ΔΗΜΟΣ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ
Ο Δήμος Καρπενησίου έχει έκταση 954,21 τ. χλμ. και πληθυσμό 11.445 κατοίκους. Έδρα του Δήμου είναι το Καρπενήσι. Δήμαρχος του Δήμου Καρπενησίου είναι ο κ. Χρήστος Κακαβάς.
Ο Δήμος Καρπενησίου διαιρείται σε 6 Δημοτικές Ενότητες, τις εξής: Καρπενησίου, Δομνίστας, Κτημενίων, Ποταμιάς, Προυσού και Φουρνάς, οι οποίες συνολικά περιλαμβάνουν 51 τοπικές Κοινότητες, που αποτελούνται από 92 οικισμούς (σε παρένθεση αναγράφονται οι συστατικοί οικισμοί της κάθε Κοινότητας). Αναλυτικά:
1. Δημοτική Ενότητα Καρπενησίου: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Καρπενησίου (Καρπενήσι, Βελούχι, Γοριανάδες, Ιτιά, Καλλιθέα), Αγίας Βλαχέρνας (Αγία Βλαχέρνα, Αμπέλια, Βαμβακιές), Αγίου Ανδρέα (Αγιος Ανδρέας), Αγίου Νικολάου (Αγιος Νικόλαος, Λεύκα), Βουτύρου (Βούτυρο), Καλεσμένου (Καλεσμένο, Ανω Καλεσμένο, Αρωνιάδα, Μοναστηράκι), Κορυσχάδων (Κορυσχάδες, Μεσαμπελιά), Μυρίκης (Μυρίκη), Παππαρουσίου (Παππαρούσι, Δυτικό Παππαρούσι), Παυλοπούλου (Παυλόπουλο, Παπαδιά), Σελλών (Σελλά, Μηλέα), Στενώματος (Στένωμα), Στεφανίου (Στεφάνι), Φιδακίων (Φιδάκια).
2. Δημοτική Ενότητα Δομνίστας: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Κρικέλλου (Κρίκελλο), ‘Αμπλιανης ή Σταυροπηγίου [παλαιά ονομασία] (Άμπλιανη), Δομνίστης (Δομνίστα, Μαρίνος, Σκοπιά), Μεσοκώμης (Μεσοκώμη, Ρυάκι), Ροσκά (Ροσκά, Στουρνάρα), Στάβλων (Στάβλοι), Ψιανών (Ψιανά, Αγιος Χαράλαμπος, Βύθισμα, Καστανούλα, Παλαιοχώρι).
3. Δημοτική Ενότητα Κτημενίων: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Αγίας Τριάδος (Αγία Τριάδα), Αγίου Χαραλάμπους (Αγιος Χαράλαμπος), Δομιανών (Δομιανοί), Πετραλώνων (Πετράλωνα), Χόχλιας (Χόχλια), Αγίας Παρασκευής (Αγία Παρασκευή).
4. Δημοτική Ενότητα Ποταμιάς: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Μεγάλου Χωρίου (Μεγάλο Χωρίο, Γάβρος, Νέο Δερμάτι), Ανιάδας (Ανιάδα), Δερματίου (Δερμάτι), Καρίτσας (Καρίτσα, Κάτω Καρίτσα), Κλαυσίου (Κλαυσί, Κακουλιουραίικα), Μικρού Χωρίου (Νέο Μικρό Χωρίο, Μικρό Χωρίο), Μουζίλου (Μουζίλο), Νοστίμου (Νόστιμο), Συγκρέλλου (Συγκρέλλος), Χελιδόνος (Χελιδώνα).
5. Δημοτική Ενότητα Προυσού: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Προυσσού (Προυσσός, Ανω Εσωχώρια, Ιερά Μονή Προυσού, Κούλι, Τσικναίικα), Αλεστίων (Αλέστια), Ασπροπύργου (Ασπρόπυργος, Βρυσούλα, Παρηγόρης), Βελωτών (Βελωτά), Εσωχωρίων (Εσωχώρια, Ισώματα), Καστανιάς (Καστανιά), Καταβόθρας (Καταβόθρα, Δροσοπηγή), Προδρόμου (Πρόδρομος, Γρανάς), Σαρκίνης (Σαρκίνη, Πτελέα), Σταυροχωρίου (Σταυροχώρο, Κυνηγός), Τόρνου (Τόρνος).
6. Δημοτική Ενότητα Φουρνάς: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Φουρνάς (Φουρνά), Βράχας (Βράχα), Κλειτσού (Κλειτσός, Μαυρόλογγος, Μεσοχώρι, Πλάτανος).
ΤΟ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ
Το Καρπενήσι είναι πόλη και πρωτεύουσα του νομού Ευρυτανίας του Δήμου Καρπενησίου στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, με πληθυσμό 6.665 κατοίκους.
Eίναι χτισμένο στους πρόποδες της νοτιοδυτικής πλευράς του Βελουχίου, σε υψ. 1000 μ.. Απέχει από την Αθήνα περίπου 285 χλμ. και 320 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.
Ιστορία: Στην περιοχή υπήρχαν από τα αρχαία χρόνια διάφοροι οικισμοί στα περίχωρα της σημερινής πόλης. Σε έναν από αυτούς, στους βόρειους πρόποδες του «Παλιόκαστρου» (λόφος του Αγίου Δημητρίου), βρέθηκε ο περίφημος «Θησαυρός του Καρπενησίου», μία συλλογή από 35 αριστουργήματα της Eλληνιστικής χρυσοχοΐας.
Κατά την αρχαιότητα, το Καρπενήσι έφερε το όνομα Οιχαλία και είχε για βασιλιά τον Εύρυτο, ο οποίος όχι μόνο ήταν άριστος τοξοβόλος, αλλά και εφευρέτης του τόξου.
Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία προκάλεσε σε συναγωνισμό τον θεό Απόλλωνα, κάτι που του στοίχισε τη ζωή. Ο γιός του Εύρυτου, Ίφιτος, χάρισε το τόξο του πατέρα του στον Οδυσσέα και ήταν αυτό που σκότωσε τους μνηστήρες της Πηνελόπης.
Την ύπαρξη οικισμού και εκκλησιαστής ζωής κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους, μαρτυρούν τα ίχνη μιας βασιλικής του 6ου αιώνα, που βρέθηκαν στη παλιά θέση του Καρπενησίου.
Το Καρπενήσι έλαβε μέρος στην Επανάσταση του 1821. Η θέση του είχε στρατηγική σημασία για την κεντρική Ρούμελη, γι’ αυτό και οι Τούρκοι το κρατούσαν γερά. Την Επανάσταση κήρυξαν στο Καρπενήσι οι τοπικοί οπλαρχηγοί Γιολδασαίοι και Βράσκας. Κοντά στο Καρπενήσι, στη θέση σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους, ο Σουλιώτης αγωνιστής Μάρκος Μπότσαρης, στις 9 Αυγούστου 1823.
Το Καρπενήσι και άλλα εκατό χωριά της Νότιας Ευρυτανίας, πυρπολήθηκαν από τρία Γερμανικά τάγματα στις 10 Αυγούστου 1944 και μέχρι της 17 Αυγούστου του ίδιου χρόνου.
Στα Νεότερα Χρόνια το Καρπενήσι πήρε μέρος στους στους Α’ και Β΄ Παγκόσμιους Πολέμους.
Αξιοθέατα-Δραστηριότητες: Το Καρπενήσι, όπως και όλος ο νομός Ευρυτανίας, βρίσκεται σε ορεινή περιοχή σημαντικού φυσικού κάλλους, η οποία είναι πλούσια σε βλάστηση. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική έχει διατηρηθεί σε αρκετό βαθμό, τόσο στα γύρω χωριά όσο και μέσα στην πόλη, με πλήθος καλοδιατηρημένων κτιρίων.
Στην πόλη λειτουργεί το «Μουσείο Βουνού» και το «ΚΙΠΕ – Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού Ευρυτανίας», ενώ στα γύρω χωριά υπάρχει πλήθος από λαογραφικά μουσεία. Το Καρπενήσι φημίζεται για τον βαρύ χειμώνα και τα χιόνια του. Στο οροπέδιο του Βελουχίου, σε απόσταση 11 χλμ. από το Καρπενήσι, βρίσκεται ένα από τα πιο μεγάλα χιονοδρομικά κέντρα της Ελλάδας που λειτουργεί από το 1974. Εκτείνεται σε 5.500 στρέμματα, σε υψόμετρο από 1.850 μέχρι 2.200 μ. και διαθέτει 11 πίστες.
Κλίμα: Το κλίμα του Καρπενησίου καθώς και όλου του Νομού Ευρυτανίας είναι μεσογειακό ορεινού ανάγλυφου, με πολύ συχνές βροχοπτώσεις, ήπιους χειμώνες, χωρίς να λείπουν τα χιόνια και δροσερά καλοκαίρια. Η θερμοκρασία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες δεν ξεπερνά τους 28°C.
Προσωπικότητες: Αθανάσιος Ιατρίδης ζωγράφος, Αθανάσιος Καρπενησιώτης ήρωας της Ελληνικής επανάστασης του 1821, Παύλος Μπακογιάννης πολιτικός, Κώστας Μπακογιάννης πολιτικός, Γεώργιος Καφαντάρης πολιτικός και Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Θανάσης Μπούρας πολιτικός Αντιπρόεδρος της Βουλής, Βασίλης Τσίπρας πολιτικός, Δημήτριος Βουλπιώτης πολιτικός και υπουργός, Χρυσόστομος Καραπιπέρης θεολόγος πολιτικός, Κώστας Τσιγαρίδας δικηγόρος πολιτικός, Διονύσιος ο εκ Φουρνά ιερομόναχος αγιογράφος συγγραφέας.
Στην παρακάτω εικόνα το κτίριο του 1ου Γυμνασίου-Λυκείου Καρπενησίου, ηλικίας άνω των 100 ετών.
Η ΔΟΜΝΙΣΤΑ
Η Δομνίστα είναι ορεινός οικισμός, Κοινότητα και Δημοτική Ενότητα του Δήμου Καρπενησίου, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 287 κατοίκους.
Είναι χτισμένη σε υψ. 1.003 μέτρων, και βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού, πολύ κοντά στα όρια με τον νομό Αιτωλοακαρνανίας. Η απόστασή της από την πρωτεύουσα του νομού Ευρυτανίας το Καρπενήσι, είναι 41 χλμ..
Ιστορία: Αναφέρεται ότι το όνομά της προέρχεται από την Ντομνίστα, κόρη της αρχόντισσας Ντόμνας, από τον καιρό των Φράγκων ιπποτών. Το 1821 βρήκε καταφύγιο στο χωριό, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης.
Η τοπική Κοινότητα: Η Δομνίστα αποτελεί την έδρα της τοπικής Κοινότητας Δομνίστης, η οποία περιλαμβάνει επίσης τους οικισμούς Σκοπιά και Μαρίνος, με τον συνολικό πληθυσμό της Κοινότητας, να ανέρχεται σε 334 κατοίκους.
Στην παρακάτω εικόνα το πανέμορφο καταπράσινο ξέφωτο με το εκκλησάκι του Αϊ-Λιά, στην άκρη του χωριού Δομνίστα του Δήμου Καρπενησίου.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Το Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας (Μέγα Χωρίον), είναι ορεινός οικισμός και έδρα της ομόνυμης τοπικής Κοινότητας του Δήμου Καρπενησίου, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 224 κατοίκους. Στην Κοινότητα υπάγονται και τα χωριά Γάβρος (35 κάτοικοι) και Δερμάτι (30 κάτοικοι) με τον συνολικό πληθυσμό της Κοινότητας να ανέρχεται σε 289 κατοίκους.
Γεωγραφία: Το χωριό είναι κτισμένο είναι σε υψόμετρο 720 μέτρων στις πλαγιές του βουνού Καλιακούδα και κοντά στον ποταμό Καρπερνησιώτη. Απέχει 17 χλμ. από το Καρπενήσι και 17 χλμ. από την Ιερά Μονή Προυσού.
Ιστορία-Ονομασία: Αναφέρεται επίσημα, μετά την απελευθέρωση, το 1836 ως Μεγάλο Χωριό να προσαρτάται στον τότε Δήμο Οιχαλίας. Το 1912 ορίστηκε επίσημα έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας Κοινότητας. Το 1940 το όνομά του διορθώθηκε σε Μέγα Χωρίον.
Αξιοθέατα: Η πλατεία του χωριού με το πλατάνι προσφέρει θέα προς την κοιλάδα του ποταμού Καρπενησιώτη και τις κορυφές του όρους Χελιδώνα. Πόλος έλξης για τους επισκέπτες αποτελεί και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο με εκθέματα λαϊκής τέχνης, εκκλησιαστικά κειμήλια, εργαλεία παραδοσιακών επαγγελμάτων κ.ά..
Προσωπικότητες: Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται η προτομή της 17χρονης ηρωίδας της αντίστασης Παναγιώτας Σταθοπούλου.
Ο ΠΡΟΥΣΟΣ
Ο Προυσός είναι ορεινό χωριό και έδρα της Δημοτικής Ενότητας και τοπικής Κοινότητας Προυσού του Δήμου Καρπενησίου, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 148 κατοίκους. Στην Κοινότητα υπάγονται και οι οικισμοί Ανω Εσοχώρια, Ιερά Μονή Προυσού, Κούλι και Τσικναίικα, με τον συνολικό της πληθυσμό, να ανέρχεται σε 275 κατοίκους.
Γεωγραφία: Ο Προυσός βρίσκεται στα νοτιοδυτικά όρια του νομού με την Αιτωλοακαρνα-νία νοτια και ανατολικά από τη τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών και βόρεια από τη λίμνη Τριχωνίδα. Απέχει 29 χλμ. από το Καρπενήσι και 52 χλμ. από το Αγρίνιο. Στα ανατολικά του ξεκινά ο παραπόταμος Προυσιώτης, που καταλήγει στον ποταμό Κρικελιώτη. Το χωριό είναι ιστορικά συνδεδεμένο με το μοναστήρι Προυσού ή Παναγίας της Προυσιώτισσας και αποτελεί δημοφιλή προορισμό της περιοχής. Το μοναστήρι είναι κτισμένο σε απότομο βράχο και ιδρύθηκε το 829 – 842. Συνδέεται με την ανεύρεση της ιερής εικόνας της Παναγίας από την Προύσα της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία. Στο ναό φυλάσσεται η ιερά εικόνα της Παναγίας, που αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες πιστούς.
Στο διάβα των αιώνων έχει δεχθεί πολλές επιθέσεις με τελευταία καταστροφή αυτή του 1944 από τους Γερμανούς.
Το Φαράγγι του Προυσού και αλλα αξιοθέατα: Η περιοχή που ξεκινά βορειοανατολικά του χωριού και το φαράγγι του Προυσού έχει χαρακτηριστεί ως βιότοπος CORINE. Πρόκειται για φαράγγι μεσαίου υψόμετρου, στο μέσο της ορεινής περιοχής το οποίο θεωρείται ένας από τους λίγους προστατευόμενους γκρεμούς στην περιοχή, σημαντικός για τα αρπακτικά που φωλιάζουν καθώς και για την χλωρίδα του. Σε αυτό διαβιούν ο Αγριόγατος του Μωριά και ο Χρυσαετός.
Άλλα σημαντικά αξιοθέατα είναι το φαράγγι της Μαύρης Σπηλιάς όπου υπάρχει και καταρράκτης ύψους 10 μέτρων. Ανατολικά και πίσω από το βουνό Στάλος βρίσκεται η Σπηλιά της Αποκλείστρας, όπου σύμφωνα με κάποιους ερευνητές τοποθετείται και το Μουσείο του ήρωα και ημίθεου Οιδίποδα.
Προσωπικότητες: Από τον Προυσό καταγόταν ο στρατιωτικός και πολιτικός Γεώργιος Κονδύλης, που έγινε δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΡΟΥΣΟΥ
Η Ιερά Μονή Προυσού είναι ένα ξακουστό μοναστήρι που βρίσκεται 31 χλμ. νότια του Καρπενησίου και 53 χλμ. βορειοανατολικά του Αγρινίου, ενώ απέχει 2 χλμ. από από τον Προυσό. Αποτελεί πνευματικό και προσκυνηματικό κέντρο ολόκληρης της περιοχής. Είναι χτισμένη σε απόκρημνη, βραχώδη περιοχή, μεταξύ των βουνών Χελιδώνα, Καλιακούδα και της οροσειράς του Παναιτωλικού, η οποία είναι κατάφυτη με έλατα.
Οι τοιχογραφίες και το τέμπλο: Η Ιερά Μονή Προυσού είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια που σώζονται στον νομό Ευρυτανίας. Το καθολικό της είναι ένας ενδιαφέρων ναΐσκος, σταυροειδής με τρούλο. Στα δυτικά του, στη ρίζα του βράχου, υπάρχει κρύπτη διαμορφωμένη σε παρεκκλήσι. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται σήμερα, φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 1785. Μέσα στην κρύπτη διασώζονται στην εξωτερική πλευρά τοιχογραφίες του 13ου αιώνα, ενώ εσωτερικά υπάρχουν δύο στρώματα, από τα οποία το ένα χρονολογείται στα 1518.
Πολύ αξιόλογο είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο της κρύπτης, που χρονολογείται στα 1810.
Η Ιερά Μονή Προυσού είναι αφιερωμένη στην Παναγία και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, (στην Απόδοση της Κοίμησης).
Το μουσείο της Μονής: Το Σκευοφυλακίου της Μονής περιέχει πλήθος πολύτιμων χειρόγραφων Κωδίκων, εικόνες, ιερά σκεύη, λειψανοθήκες και βιβλία. Στο μοναστήρι λειτουργεί ενδιαφέρον μουσείο με μέρος των θησαυρών, όπως εικόνες από το 15ο και 16ο αιώνα, ιερά άμφια, αργυρά και χρυσά δισκοπότηρα, χειρόγραφοι κώδικες, τυπογραφημένα βιβλία και το σπαθί του Καραϊσκάκη.
Οι Πύργοι του Καραϊσκάκη: Έξω από τη Μονή υπάρχουν δύο κάστρα αριστερά και δεξιά, οι «πύργοι του Καραϊσκάκη». Υπάρχει επίσης εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, που κτίστηκε το 1754. Τέλος, σώζεται, πλήρως αναστηλωμένο το κτήριο που στέγασε επί Τουρκοκρατίας τη «Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων» που λειτούργησε στη Μονή.
Η ΑΡΕΝΤΑ ή ΔΡΟΣΟΠΗΓΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Η Αρέντα ή αλλιώς Δροσοπηγή, είναι ορεινός οικισμός της τοπικής Κοινότητας Καταβόθρας, στη Δημοτική Ενότητα Προυσού του Δήμου Καρπενησίου, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 75 κατοίκους. Μαζί με τον οικισμό Καταβόθρα αποτελούν την τοπική Κοινότητα Καταβόθρας, με συνολικό πληθυσμό 239 κατοίκους.
Γεωγραφία: Η Δροσοπηγή βρίσκεται στα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας και είναι κτισμένη στις πλαγιές της οροσειράς του Παναιτωλικού Όρους (νότια της κορυφής Νεραϊδοβούνι), σε υψόμετρο 1.600 μέτρων. Είναι το πιο ορεινό χωριό στην Ευρυτανία και θεωρείται ένας από τους υψηλότερους οικισμούς στην Ελλάδα!
Ονομασία: Όπως προδίδει και η επίσημη ονομασία, στο χωριό βρίσκεται πετρόχτιστη πηγή.
Πρόσβαση στο χωριό: Η οδική μετάβαση στην Δροσοπηγή περιλαμβάνει χωματόδρομο. Η προσέγγιση στον οικισμό από το Αγρίνιο ξεκινάει μετά το χωριό Παλαιοκερασιά. Από το Καρπενήσι η διαδρομή ξεκινάει από τη θέση Αραποκέφαλα.
Αξιοθέατα-Πεζοπορία-Ορειβασία: Η Αρέντα, όπως και όλος ο νομός, βρίσκεται σε ορεινή περιοχή πλούσια σε βλάστηση. Αξιοσημείωτη είναι η πεζοπορία Αρέντα-Καταβόθρα από το Μουρίκι μέσα σε δάσος από έλατα, μέσα στο οποίο βρίσκεται ένας καταρράκτης. Η περιοχή ενδείκνυται και για ορειβασία στην κορυφή της Αρέντας, τον Κέδρο ή στο διπλανό Νεραϊδοβούνι, με τις κάθετες ορθοπλαγιές των 600 μέτρων, με πλάτος ελάχιστα μέτρα σε πολλά σημεία προς την κορυφή.
Παναγία η Αρεντιώτισσα: Κοντά στην Αρέντα βρίσκεται ένα πέτρινο εκκλησάκι, η Κοίμησις της Θεοτόκου, γνωστό και ως Παναγία η Αρεντιώτισσα, που λέγεται πως στο μακρινό παρελθόν, ήταν «σφηνωμένο» στα απόκρημνα βράχια που βρίσκονται στην ορθοπλαγιά από πάνω του.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΦΟΥΡΝΆ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Η Φουρνά, είναι ιστορικός ορεινός οικισμός, έδρα της τοπικής Κοινότητας και Δημοτικής Ενότητας Φουρνάς, του Δήμου Καρπενησίου, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 304 κατοίκους.
Γεωγραφία: Η Φουρνά βρίσκεται στα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας και την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Απέχει περίπου 40 χλμ. από το Καρπενήσι. Είναι κτισμένη στη δυτική πλαγιά του λόφου του προφήτη Ηλία, κοντά στις πηγές του ποταμού Φουρνιώτικου, σε υψόμετρο 840 μέτρων, δίπλα σε ελατόδασος. Η γύρω περιοχή διαθέτει πλούσια χλωρίδα και πανίδα για αυτό έχει χαρακτηριστεί ως 4η Εδαφική Περιφέρεια (τέταρτη δηλαδή σε έκταση και σημασία δασική έκταση) πανελληνίως. Είναι ιδιαίτερα εύφορη και παράγει πολλά προϊόντα όπως κάστανα, καρύδια, φασόλια και ελατίσιο μέλι.
Ιστορία: Στην αρχαιότητα, στην περιοχή κατοικούσε ο αρχαίος λαός των Δολόπων, ενώ η σημερινή περιοχή των Αγράφων αποτελούσε την αρχαία Δολοπία. Βασιλιάς της ήταν ο Πηλέας, ο πατέρας του Αχιλλέα. Θεμέλια αρχαίου τείχους που ανακαλύφθηκαν στην κορυφή του λόφου του προφήτη Ηλία, ακριβώς επάνω από τη Φουρνά, αποδίδονται σε κάποια αρχαία πόλη ή κέντρο, πιθανόν στην Κτιμένη, ιδρυτής της οποίας θεωρείται ο ήρωας Κτίμενος.
Από τότε που εξαφανίστηκαν οι Δόλοπες, δεν έχουμε παραδόσεις ούτε ιστορικές πληροφορίες για τον τόπο, πότε, για παράδειγμα, εμφανίζεται η Φουρνά ή ποιά χωριά προϋπήρξαν πριν της εμφάνισής της. Όπως όμως προκύπτει από τα ερείπια και τα ονόματα τοποθεσιών (π.χ. Βουλγαρομνήματα και άλλα παρόμοια) η περιοχή αυτή, σε διάφορες εποχές, λεηλατήθηκε και ερημώθηκε από Βουλγάρους ή άλλους επιδρομείς.
Στα Βυζαντινά χρόνια, στο χωριό είχαν παραχωρηθεί ειδικά προνόμια, κάποια από τα οποία διατηρηθήκαν και επί Τουρκοκρατίας. Υπήρξε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κεφαλοχώρι της εν λόγω περιφέρειας. Αυτό αποδεικνύεται από τα έγγραφα της Τουρκικής διοίκησης, των Πατριαρχών, των Μητροπολιτών, των Επισκόπων και γενικά από την αλληλογραφία της Μονής της Ζωοδόχου Πηγής Φουρνάς. Η Φουρνά ονομαζόταν τότε Κιοστένι, δηλαδή παρατηρητήριο, και αποτελούσε την έδρα του διορισμένου από την Υψηλή Πύλη Λογοθέτη των Αγράφων, δηλαδή του προέδρου των αρχόντων και προεστών όλων των χωριών της περιοχής.
Από τα προνόμια που παρασχέθηκαν εκ μέρους του Σουλτάνου το ευεργετικότερο ήταν ότι, κατά τους χρόνους της δουλείας σε όλο το χώρο των Αγράφων, ουδέποτε στάλθηκε Τουρκική φρουρά, η οποία δεν προχώρησε πέρα από την κορυφογραμμή των ορίων της Φθιώτιδας και της Θεσσαλίας. Σπουδαίος αγωνιστής, άγαλμα του οποίου υπάρχει σήμερα στην πλατεία του χωριού, με σημαντική δράση στην περιοχή, ήταν ο Κώστας Λεπενιώτης.
Ιστορικές ειδήσεις από το 1700 και μετά, μας προσφέρει ο Διονύσιος ο Ιερομόναχος και Ιστοριογράφος από τη Φουρνά, κτήτορας της εκεί μονής της Ζωοδόχου Πηγής (περ. 1735) και ιδρυτής της περίφημης Σχολής των Αγράφων με έδρα τη Φουρνά. Την περίοδο 1755 με 1784 δίδαξε ο λόγιος ιερομόναχος Θεοφάνης και φοίτησαν οι μετέπειτα λόγιοι Σέργιος Μακραίος και Ιωάννης Δημητριάδης.
Στη νεότερη εποχή από πό το 1833 ως το 1912 ήταν πρωτεύουσα του Δήμου Κτημενίων και από το 1912 μέχρι το 1992 αποτέλεσε ξεχωριστή Kοινότητα. Από το 1993 μέχρι το 2010 ήταν έδρα του Δήμου Φουρνάς και από το 2010 είναι Δημοτική Ενότητα του Καλλικρατικού Δήμου Καρπενησίου.
Υποδομές: Εκτός από το γραφείο του Δήμου Καρπενησίου στο χωριό υπάρχει Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ), Αγροτικό Ιατρείο, Ταχυδρομείο-Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, Αστυνομικό Τμήμα, Κλιμάκιο της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, Δασαρχείο και Δασικός-Αγροτικός Συνεταιρισμός.
Προσωπικότητες: Διονύσιος ο εκ Φουρνά ιερομόναχος αγιογράφος και συγγραφέας, Κωνσταντίνος Σαψάλης υπουργός.
Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από τις φετεινές (2024) εκδηλώσεις, για τον εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, στη Φουρνά.
Ο ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ
Ο Δήμος Αγράφων Ευρυτανίας έχει έκταση 920,341 τ. χλμ. και πληθυσμό 5.983 κατοίκους. Έδρα του Δήμου είναι το Κερασοχώριι. Δήμαρχος του Δήμου Αγράφων είναι ο κ. Αλέξανδρος Καρδαμπίκης.
Ο Δήμος Αγράφων διαιρείται σε 5 Δημοτικές Ενότητες, τις εξής: Αγράφων, Απεραντίων, Ασπροποτάμου, Βίνιανης και Φραγκίστας, οι οποίες συνολικά περιλαμβάνουν 32 τοπικές Κοινότητες, που αποτελούνται από 95 οικισμούς (σε παρένθεση αναγράφονται οι συστατικοί οικισμοί της κάθε Κοινότητας). Με αστερίσκο σημειώνονται οι έδρες των Δημοτικών Ενοτήτων. Αναλυτικά:
1. Δημοτική Ενότητα Αγράφων: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Αγράφων (Αγραφα*, Γαβρολισιάδα, Νεράϊδα, Παλαιόλακκα, Παραμερίτα, Πετράλωνα), Βραγγιανών (Βραγγιανά, Βαλάρι, Δένδρος, Ελατος, Καρυά, Κουστέσα), Επινιανών (Επινιανά, Ανηφόρα, Ασπρόρρευμα, Πτέρη, Δροσέλα), Μαράθου (Μάραθος, Κατσαντώνης, Σέλο), Μοναστηρακίου (Μοναστηράκι, Κεφαλόβρυσο), Τριδένδρου (Τρίδενδρο), Τροβάτου (Τροβάτο, Αγιος Αθανάσιος, Καβάκια).
2. Δημοτική Ενότητα Απεραντίων: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Γρανίτσης (Γρανίτσα*, Ανω Ποταμιά, Αρμάμπελα, Κάτω Ποταμιά), Βαλαώρας ή Βελαόρας (Βαλαώρα, Καστράκι, Κονδυλαίικα), Βούλπης (Βούλπη, Λογγίτσι), Λημερίου (Λημέρι), Λιθοχωρίου (Λιθοχώρι), Σιβίστης (Χρίσοβα, Πρατοβούνι), Τοπολιάνων (Τοπόλιανα, Βέρνικο, Καστράκι).
3. Δημοτική Ενότητα Ασπροποτάμου: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Ραπτοπούλου (Ραπτόπουλο*, Ιτέα, Κάτω Ραπτόπουλο, Παλαιοχώρι), Κέδρων (Κέδρα, Διάσελο, Παλαιό Χωριό), Λεπιανών (Λεπιανά, Αγιος Βλάσιος, Βαρκά), Νέου Αργυρίου (Νέο Αργύρι, Δαφνούλα), Πρασιάς (Πρασιά, Αγιος Ιωάννης, Πρόδρομος, Βασιλέσι, Μεταξάδες, Φουσιανά).
4. Δημοτική Ενότητα Βίνιανης: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Κερασοχωρίου (Κερασοχώρι*, Αγία Τριάδα, Κρέντης, Σκαμνιά), Αγίου Δημητρίου (Αγιος Δημήτριος, Γάβρινα), Βίνιανης (Βίνιανη, Νέα Βίνιανη), Δάφνης (Δάφνη), Μαυρομάτας (Μαυρομάτα, Λογγιές), Χρύσως (Χρύσω, Αγιος Κωνσταντίνος).
5. Δημοτική Ενότητα Φραγκίστας: Περιλαμβάνει τις τοπικές Κοινότητες Δυτικής Φραγκίστας (Δυτική Φραγκίστα*, Γουλαίικα, Καρακάσι, Περουλαίικα), Ανατολικής Φραγκίστας (Ανατολική Φραγκίστα), Επισκοπής (Επισκοπή, Πύρνος, Φτελιά), Μαραθιάς (Μαραθιά, Αμίριανη, Κάτω Μαραθιά, Παρκιό), Παλαιοκατούνας (Αγιος Προκόπιος, Αμπάρες, Τσούκκα), Παλαιοχωρίου (Παλαιοχώρι, Αγιος Γεώργιος, Νεοχώρι), Τριποτάμου (Τριπόταμο, Βρεκαίικα, Καϊπανάκι, Κοψαίικα, Μονή Ταρτάνης).
ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ
Τα Άγραφα είναι ορεινό χωριό και τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Αγράφων, του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 292 κατοίκους. Ως Κοινότητα περιλαμβάνει και τους οικισμούς Γαβρολισιάδα, Νεράϊδα, Παλαιόλακκα, Παραμερίτα και Πετράλωνα, με τον συνολικό πληθυσμό της να ανέρχεται στους 377 κατοίκους.
Γεωγραφικά στοιχεία: Τα Αγραφα είναι χτισμένα σε υψόμετρο 840 μέτρων, στην καρδιά της οροσειράς των Αγράφων και στους πρόποδες του όρους Κουκουρούντζος. Από τους πρόποδες του χωριού και στις τοποθεσίες «Σμπορν» και «Χοντέικα» πηγάζει ο ποταμός Αγραφιώτης. Απέχουν 68 χλμ. από το Καρπενήσι και 66 χλμ. από την Καρδίτσα.
Ιστορία: Τα Άγραφα είναι συνδεδεμένα με γεγονότα της Τουρκοκρατίας, όπως τις μάχες κατά των Τουρκαλβανών, τη δράση των κλεφτών και των αρματολών, όπως του Κατσαντώνη.
Το 1942 το χωριό κάηκε από τους Ιταλούς, αλλά ανοικοδομήθηκε, διατηρώντας το παραδοσιακό στοιχείο στην αρχιτεκτονική.
Σε πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα, ανακαλύφθηκαν λίθινα εργαλεία στην περιοχή, που αποτελούν τα πρώτα δείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας από τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή.
Από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίσματα του χωριού είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία χτίστηκε το 1610, και της Παναγίας η οποία χτίστηκε το 1600.
Ο ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ
Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του σπουδαιότερου εκπρόσωπου των κλεφταρματολών βρίσκεται στο χωριό Άγραφα Ευρυτανίας και συγκεκριμένα στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Ο λόφος που χτίστηκε η Αγία Βαρβάρα από τους ντόπιους, αποκαλείται και ως Λυκαβηττός των Αγράφων. Η εκκλησία χτίστηκε με δωρεά του επιχειρηματία Γεωργίου Σωτ. Χόντου, όπως και ο ανδριάντας του Κατσαντώνη.
Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Κατσαντώνη βρίσκεται τοποθετημένος πάνω σε ένα πέτρινο βάθρο, το οποίο στο μπροστινό μέρος έχει τοποθετημένη μια μαρμάρινη πλάκα με την εξής επιγραφή: “ΧΤΥΠΑΤΕ ΠΕΛΕΚΑΤΕ ΜΕ ΣΚΥΛΙΑ ΤΟΝ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ ΔΕΝ ΤΟΝ ΤΡΟΜΑΖΕΙ ΑΛΗΠΑΣΑΣ ΦΩΤΙΑ ΣΦΥΡΙ ΚΙ ΑΜΟΝΙ”. Ο ανδριάντας είναι έργο των γλυπτών Λουκά Λουκίδη και Αναστασίας Γιαννέτα, οι οποίοι τον φιλοτέχνησαν με την υποστήριξη του καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών κ. Θεόδωρου Παπαγιάννη. Το μνημείο του Κατσαντώνη δένει άριστα με το αγραφιώτικο τοπίο αλλά και με την ατίθαση ψυχή των Αγραφιωτών.
Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα “Κατσαντώνη” πραγματοποιήθηκαν στις 14/08/2003.
ΤΟ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΑΓΡΑΦΩΝ
Το γεφύρι των Αγράφων, γνωστό ως Πετρογέφυρο από τους ντόπιους, βρίσκεται στους πρόποδες του χωριού Άγραφα, στην αρχή του ανηφορικού τσιμεντόδρομου που οδηγεί στο χωριό και κοντά στον αναπαλαιωμένο νερόμυλο.
Το γεφύρι ενώνει τις όχθες του ρέματος Μπαρτσιά λίγο μετά τη συμβολή του με το Σπορόρεμα και είναι θεμελιωμένο σε δύο βράχους.
Πιθανόν κτίστηκε τον 17ο αιώνα για να διευκολύνει τους ταξιδιώτες στην μετακίνησή τους από τα Άγραφα προς την Βαρβαριάδα.
Η ΓΡΑΝΙΤΣΑ
Η Γρανίτσα είναι ορεινό χωριό και τοπική Κοινότητα στη Δημοτική Ενότητα Απεραντίων του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 262 κατοίκους. Ως Κοινότητα περιλαμβάνει και τους οικισμούς Ανω Ποταμιά, Αρμάμπελα και Κάτω Ποταμιά, με τον συνολικό πληθυσμό της να ανέρχεται στους 363 κατοίκους.
Γεωγραφικά στοιχεία: Η Γρανίτσα είναι χτισμένη σε υψόμετρο 850 μέτρων, σε δασωμένη τοποθεσία στην περιοχή του όρους Λιάκουρα, δίπλα στον μικρό ποταμό Γρανιτσιώτη. Απέχει από το Καρπενήσι 83 χλμ..
Εκκλησίες: Το χωριό επί Τουρκοκρατίας διατηρούσε δεκαεπτά εκκλησίες, οι περισσότερες εκ των οποίων έχουν καταστραφεί, αλλά έχουν διασωθεί δέκα, που έχουν κτισθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και παρουσιάζουν ενδιαφέρον.
Λαογραφικό Μουσείο Γρανίτσας: Στο χωριό υπάρχει το Λαογραφικό Μουσείο Γρανίτσας. Στεγάζεται σε κτίριο που παραχώρησε η Αδελφότητα Γρανιτσιωτών Ευρυτανίας “Ο Νεομάρτυς Μιχαήλ”. Εκεί εκτίθενται διάφορα αντικείμενα λαϊκής τέχνης, υφαντά, ξυλόγλυπτα, αγροτικά και κτηνοτροφικά εργαλεία, αργαλειός, τοπικές ενδυμασίες, όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στην επανάσταση του 1821, προσωπογραφίες και προσωπικά αντικείμενα των Ζαχαρία Παπαντωνίου και Στέφανου Γρανίτσα, πίνακες των ντόπιων λαϊκών ζωγράφων Χρήστου Καγκαρά και Λευτέρη Θεοδώρου (λειτουργεί και προσωπικό μουσείο για τον συγκεκριμένο), καθώς και η προσωπική βιβλιοθήκη του Παπαντωνίου.
Υποδομές: Στη Γρανίτσα λειτουργεί Νηπιαγωγείο, Δημοτικό σχολείο και Γυμνάσιο με Λυκειακές τάξεις. Ακόμα διαθέτει ξενοδοχεία, παντοπωλεία, φαρμακείο, Κέντρο υγείας, ταχυδρομείο, ταβέρνα και καφενεία.
Προσωπικότητες: Ζαχαρίας Παπαντωνίου συγγραφέας ποιητής και δημοσιογράφος • Στέφανος Γρανίτσας δημοσιογράφος ποιητής και συγγραφέας • Μιχάλης Σταφυλάς συγγραφέας και εκδότης • Νίκος Χαρδαλιάς πολιτικός π. Υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων και π. Δήμαρχος Βύρωνα, σημερινός Περιφερειάρχης Αττικής • Αλέξανδρος Καρδαμπίκης νυν Δήμαρχος Αγράφων από το 2019 • Μιχαήλ Μαυρουδής νεομάρτυρας που μαρτύρησε το 1544 στη Θεσσαλονίκη • Δημοσθένης Γούλας πολιτικός λογοτέχνης και συγγραφέας • Ιωάννης Κωνσταντίνου Στρατηγός διακεκριμένος ανώτατος Αξιωματικός του Πεζικού που έλαβε μέρος στην Μικρασιατική εκστρατεία.
Η ΒΟΥΛΠΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Η Βούλπη είναι ορεινό χωριό και τοπική Κοινότητα στη Δημοτική Ενότητα Απεραντίων του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 118 κατοίκους. Ως Κοινότητα περιλαμβάνει και τον οικισμό Λογγίτι, με τον συνολικό πληθυσμό της να ανέρχεται στους 181 κατοίκους.
Γεωγραφικά στοιχεία-Αξιοθέατα: Η Βούλπη είναι χτισμένη σε υψόμετρο 700 μέτρων και απέχει από το Καρπενήσι 59 χιλιόμετρα.
Στο χωριό υπάρχει ο λόφος του Αγίου Θωμά που εκεί βρίσκεται και ένα μικρό χρυσό εκκλησάκι αυτού του Αγίου. Ακόμη βρίσκεται και το αιώνιο κατεστραμμένο κάστρο της Βούλπης. Σύμφωνα με αρχαιολόγους το κάστρο προστάτευε τη μία από τις δύο ανατολικές προσβάσεις της ενδοχώρας των αρχαίων Αγραίων.
Εκκλησίες: Στη Βούλπη υπάρχουν τέσσερις εκκλησίες 1) Η κοίμηση της Θεοτόκου, που είναι και η κύρια εκκλησία του χωριού (γιορτάζει στις 15 Αυγούστου) 2) Το εκκλησάκι του Αη Γιώργη 3) Το εκκλησάκι του Αγίου Τρύφωνα και 4) Η εκκλησία της Αγίας Τριάδος.
Προσωπικότητες: Στη Βούλπη γεννήθηκε ο Δημήτριος Βουλπιώτης (1843-1911), Έλληνας πολιτικός, πολλές φορές βουλευτής Ευρυτανίας, που διετέλεσε Υπουργός Δικαιοσύνης και Παιδείας στις κυβερνήσεις του Χαρίλαου Τρικούπη.
Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΤΕΜΠΛΑΣ
Η γέφυρα της Τέμπλας βρίσκεται επάνω στον ποταμό Αχελώο, πριν την λίμνη Κρεμαστών και ενώνει την Ευρυτανία (περιοχή Γρανίτσας) με την Αιτωλοακαρνανία (χωριά Βάλτου). Πρόκειται για λιθόκτιστη κατασκευή με μια κεντρική καμάρα μεγάλου ανοίγματος και οκτώ μικρότερα ανακουφιστικά τόξα ασύμμετρα τοποθετημένα στις δύο πλευρές της, η οποία αντικατέστησε παλιότερη ξύλινη.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση κτίστηκε το 1909 με αρχιτέκτονα τον Χ. Κύρκο και τον Ηπειρώτη μάστορα Νικόλαο Σούλη και χρηματοδοτήθηκε από τον πολιτικό του Βάλτου Νικόλαο Στράτο. Από το 1987 έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί αποτελεί αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα στο είδος του, απαραίτητο για τη μελέτη της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής και επιπλέον έχει επιβλητικό όγκο, απόλυτα εναρμονισμένο στο περιβάλλον του και αξιόλογες κατασκευαστικές και διακοσμητικές λεπτομέρειες, οι οποίες συνθέτουν ένα αρμονικό σύνολο, άξιο να διατηρηθεί και να προστατευτεί.
ΤΟ ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ ΑΓΡΑΦΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Το Κερασοχώρι είναι ορεινό χωριό, τοπική Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Βίνιανης kai έδρα του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας με πληθυσμό 167 κατοίκους.
Ως Κοινότητα Κερασοχωρίου περιλαμβάνει και τους οικισμούς Αγίας Τριάδας, Κρέντη και Σκαμνιάς, με τον συνολικό της πληθυσμό να ανέρχεται σε 271 κατοίκους.
Γεωγραφία: Το χωριό είναι χτισμένο σε υψ. 1.000 μέτρων στις πλαγιές των νότιων Αγράφων. Απέχει 38 χλμ. από το Καρπενήσι. Μέχρι το 1930 ονομαζόταν «Κεράσοβο”.
Ιστορία: Το Κερασοχώρι υπήρξε πρωτεύουσα του παλαιότερου Δήμου Αγραίων, οι οποίοι πήραν το όνομά τους από τους πρώτους κατοίκους της περιοχής. Στο κάστρο του Κερασοχωρίου υπάρχουν ερείπια οικισμού και οχυρού.
Σε επιγραφή του 1725, το Κερασοχώρι χαρακτηρίζεται κωμόπολη, ενώ αλλού μνημονεύεται ως Μέγα Κεράσοβο. Το 1799 λειτούργησε το πρώτο σχολείο.
Στις 10 Μαΐου 1821, ο Κώστας Βελλής ύψωσε στο χωριό τη σημαία της επανάστασης.
Κατά την Εθνική Αντίσταση, στο χωριό λειτούργησε το στρατηγείο του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους Στέφανο Σαράφη και Γιώργη Σιάντο.
ΤΟ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟ
Τα Ραπτόπουλο είναι χωριό και τοπική Κοινότητα στη Δημοτική Ενότητα Ασπροποτάμου του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 279 κατοίκους. Ως Κοινότητα Ραπτοπούλου περιλαμβάνει και τους οικισμούς Ιτέα, Κάτω Ραπτόπουλο και Παλαιοχώρι με τον συνολικό της πληθυσμό να ανέρχεται στους 549 κατοίκους.
Γεωγραφία: Τα Ραπτόπουλο είναι χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Τσούκα κοντά στα όρια των Περιφερειακών Ενοτήτων Αιτωλοακαρνανίας, Αρτας και Καρδίτσας και απέχει από το Καρπενήσι 90 χλμ.. Το χωριό έχει δύο πλατείες. Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται η εκκλησία του χωριού, ενώ στην άλλη πλατεία βρίσκεται το δημοτικό σχολείο.
Εκδωλώσεις: Στις μικρέςπλατείες του χωριού τα καλοκαίρια διοργανώνονται πανηγύρια με παραδοσιακή μουσική, χορό και φαγητό.
ΤΑ ΚΕΔΡΑ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Τα Κέδρα είναι ορεινό χωριό και τοπική Κοινότητα στη Δημοτική Ενότητα Ασπροποτάμου του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 71 κατοίκους. Ως Κοινότητα Κέδρων περιλαμβάνει και τους οικισμούς Διάσελο και Παλαιό Χωριό με τον συνολικό της πληθυσμό να ανέρχεται στους 170 κατοίκους.
Γεωγραφία: Τα Κέδρα βρίσκονται στα βορειαδυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας και είναι κτισμένα στις νότιες πλαγιές των Δυτικών Αγράφων σε υψόμετρο 900 μέτρα, ενώ βόρεια και δυτικά περνάει ο χείμαρρος Πλατανιάς που καταλήγει νοτιοδυτικότερα στον Αχελώο ποταμό. Απέχει 59 χλμ. από το Κερασοχώρι (έδρα του δήμου) και 98 χλμ. από το Καρπενήσι.
Ιστορία: Το χωριό αναφέρεται από την εποχή της Tουρκοκρατίας με την παλιά ονομασία Χορίγκοβο. Πιθανολογείται ότι υπήρξε από τα υστεροβυζαντινά χρόνια και καταγράφεται στην αφιερωτική σελίδα της Mονής Δουσίκου Τρικάλων το 1530. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κατοικήθηκε μετά την επανάσταση του 1821, από οικογένειες που ήθελαν να γλυτώσουν από τους Τούρκους, από ποιμένες και Σαρακατσάνους. Το 1881 αποτελούσε φυλάκιο του Ελληνικού κράτους στα σύνορα με την τότε Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τοπικά προϊόντα: Φημίζεται για το ωραίο μαύρο κρασί, το τσίπουρο και την παραδοσιακή φέτα.
Πολιτισμός: Χαρακτηριστικό των Κεδριωτών είναι τα γλέντια τους και ο τοπικός χορός τους ο “Κλειστός” ή “Σμαζοχτός” που συναντάται και στα γύρω χωριά της περιοχής.
Ο ΚΡΕΝΤΗΣ
Ο Κρέντης ή (η Κρέντη) είναι ορεινό χωριό της Κοινότητας Κερασοχωρίου στη Δημοτική Ενότητα Βίνιανης του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με πληθυσμό 246 κατοίκους.
Γεωγραφία: Βρίσκεται προς τα δυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνα- νίας και τις πλαγιές των Ευρυτανικών (νοτίων) Αγράφων σε υψόμετρο 770 μέτρα, στις νοτιοδυτικές παρυφές της κορυφής Καυκί (υψόμ. 1751 μ.). Είναι κτισμένος δυτικά του Αγραφιώτη ποταμού σε απόσταση 42 χλμ. από το Καρπενήσι και μόλις 3 χλμ. από το Κερασοχώρι (έδρα του Δήμου), του οποίου θεωρείται συνοικισμός.
Νοτιοδυτικά είναι το ύψωμα “Μπλό” ή Λασποχώματα (υψομ. 1083 μ.) με πανοραμική θέα στα νοτιοδυτικά την τεχνητή λίμνη Κρεμαστών και βόρεια τα βουνά των Αγράφων. Τις δεκαετίες του 60 και 70, η περιοχή χρησίμευε ως στρατιωτική βάση και υπάρχουν εγκαταλειμμένες κτιριακές εγκαταστάσεις, πολυβολεία και υπόγεια τούνελ. Ανάμεσα στον παλιό με νέο οικισμό είναι η “Πλιού” με την ομώνυμη βρύση (του πουλιού η βρύση), που η ονομασία της οφείλεται, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στους κλέφτες του Κατσαντώνη επειδή στην πηγή της τα πουλιά έπιναν νερό. Στην τοποθεσία αυτή, τον Ιούλιο του 1806, ο Κατσαντώνης έδωσε μεγάλη νικηφόρα μάχη με Αρβανίτες που είχαν αρχηγό τον Χασάν Μπελούση και τους ανάγκασε να φύγουν και να κλειστούν στη Μονή της Τατάρνας.
Η ΛΙΜΝΗ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ
Η λίμνη Κρεμαστών είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδος. Δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών το 1965 από τη συσσώρευση υδάτινων όγκων των ποταμών Αχελώου, Αγραφιώτη, Ταυρωπού και Τρικεριώτη. Η τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε έχει χωρητικότητα 4.750.000.000 m³ νερού.
Η λίμνη Κρεμαστών βρίσκεται ανάμεσα στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας οι οποίοι ενώνονται μέσω της Γέφυρας της Επισκοπής. Σε άλλο σημείο υπάρχει και η Γέφυρα της Τατάρνας κοντά στο ομώνυμο μοναστήρι που ενώνει και πάλι τους δύο νομούς.
Ξεναγήσεις: Στη λίμνη Κρεμαστών πραγματοποιούνται καθημερινά πρωί -απόγευμα ξεναγήσεις εν πλω με καραβάκι, δωρεάν, σε διαφορετικές διαδρομές στο πλαίσιο προγράμματος για την ανάδειξη των Ελληνικών Φιόρδ, στο οποίο συμπράττουν οι Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας και Στερεάς Ελλάδας και οι Δήμοι Αγρινίου, Αγράφων, Αμφιλοχίας και Καρπενησίου για την ανάδειξη της λίμνης των Κρεμαστών.
Αθλητικές δραστηριότητες: Στην λίμνη πραγματοποιούνται διάφορες αθλητικές δραστηριότητες, όπως, Canoe-Kayak και Ιστιοπλοϊα από τον Ναυτικό Αθλητικό Όμιλο Ευρυτανίας.
Η περιοχή είναι ενταγμένη στο πρόγραμμα Natura 2000.
Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Η Επισκοπή Ευρυτανίας της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, είναι χωριό και τοπική Κοινότητα ακριβώς στα σύνορα Αιτωλοακαρνανίας – Ευρυτανίας δίπλα στην ομώνυμη με αυτό Γέφυρα της Επισκοπής, που ενώνει τους δύο νομούς και υπάγεται διοικητικά στον Δημοτική Ενότητα Φραγκίστας του Δήμου Αγράφων.
Γεωγραφικά Στοιχεία: Το γραφικό χωριό βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, σε υψόμετρο 300 μέτρων, και απέχει 46 χλμ. από το Καρπενήσι. Ο πληθυσμός του οικισμού είναι 12 κάτοικοι και ο συνολικός της Κονότητας, στην οποία υπάγονται και οι οικισμοί Πύρνος και Φτελιά, είναι 24 κάτοικοι.
Ιστορία: Η Επισκοπή ήταν ένα μεγάλο χωριό, στο σημείο που περνούσε ο ποταμός Μέγδο-βας. Το μέρος ήταν πεδινό, το πιο εύφορο του νομού Ευρυτανίας, και το χωριό βρισκόταν ακριβώς πάνω στον οδικό άξονα που συνδέει το Καρπενήσι με το Αγρίνιο.
Το 1965 άρχισε η κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών, το οποίο δημιούργησε την ομώνυμη τεχνητή λίμνη Κρεμαστών, τα νερά της οποίας κατέκλυσαν την Επισκοπή και τα άλλα μικρότερα χωριά της περιοχής. Οι κάτοικοι του χωριού, αφού πήραν κάποιες αποζημιώσεις για τις χαμένες τους περιουσίες, εγκατέλειψαν την περιοχή και εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Αγρίνιο αλλά και σε άλλες πόλεις όπως στο Καρπενήσι, στη Λαμία, στην Αθήνα, αλλά και στο εξωτερικό.
Κάποιοι κάτοικοι, ωστόσο, παρέμειναν στην περιοχή και έχτισαν το σημερινό μικρό χωριό που βρίσκεται δίπλα από τη γέφυρα που ενώνει Ευρυτανία και Αιτωλοακαρνανία. Απέναντι ακριβώς, στην πλευρά της Αιτωλοακαρνανίας βρίσκεται το χωριό Ψηλόβραχος.
Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ
Στο παλιό χωριό, βρισκόταν ο ναός της Παναγίας της Επισκοπής, από τα σπουδαιότερα Βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας. Ο ιστορικός αυτός ναός υπήρξε κατά τα Βυζαντινά χρόνια έδρα της Επισκοπής Λιτζάς και Αγράφων και μαρτυρά τη σπουδαιότητα του χωριού κατά την εποχή εκείνη. Υπολογίζεται πως δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της εικονομαχίας
(8ος – 9ος αιώνας).
Όταν αποφασίστηκε η κατασκευή της τεχνητής λίμνης έγιναν έρευνες στο ναό και ανακαλύφθηκαν τρία στρώματα τοιχογραφιών, του 8ου-9ου αιώνα, του 11ου και του 13ου. Οι τοιχογραφίες αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο των Αθηνών, όπου βρίσκονται και σήμερα.
Ο ιστορικός ναός χάθηκε κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης ενώ, παρά τις δηλώσεις των κρατικών υπηρεσιών για κατασκευή νέου πανομοιότυπου ναού, δεν προχώρησε η κατασκευή του. Με ενέργειες των κατοίκων και του ιερέα του χωριού Κωνσταντίνου Γεωργόπουλου, χτίστηκε ο νέος ναός (φωτογραφία) που βρίσκεται στο σημερινό χωριό και εορτάζει στις 15 Αυγούστου, οπότε και πλήθος κόσμου συρρέει στην Επισκοπή.
Στην παρακάτω εικόνα το τέμπλο του Ιερού ναού της Παναγίας Επισκοπής που μεταφέρθηκε μαζί με τις τοιχογραφίες στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο των Αθηνών, πριν ο ναός σκεπαστεί από τα νερά της λίμνης.
Η ΜΑΡΑΘΙΑ ΑΓΡΑΦΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Η Μαραθιά είναι ορεινό χωριό και τοπική Κοινότητα στην Δημοτική Ενότητα Φραγκίστας του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Ο πληθυσμός του οικισμού είναι 31 κάτοικοι και ο συνολικός της Κοινότητας Μαραθιάς, στην οποία υπάγονται διοικητικά και οι οικισμοί Αμίριανη, Κάτω Μαραθιά και Παρκιό είναι 39 κάτοικοι.
Γεωγραφικά στοιχεία: βρίσκεται στα δυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας στις πλαγιές των Ευρυτανικών (νοτίων) Αγράφων, σε υψόμετρο 800 μέτρα. Είναι κτισμένη στα βορειοανατολικά της τεχνητής λίμνης Κρεμαστών και δυτικά του Ταυρωπού ποταμού (Μέγδοβας). Απέχει 17 χλμ. Νότια από το Κερασοχώρι (έδρα του Δήμου) και 39 χλμ. Δυτικά-Βορειοδυτικά από το Καρπενήσι.
ΤΟ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟ ή ΤΑΤΑΡΝΑ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ
Το Τριπόταμο Ευρυτανίας, γνωστό και ως Τατάρνα ως το 1928, είναι χωριό και έδρα της ομώνυμης Τοπικής Κοινότητας της Δημοτικής Ενότητας Φραγκίστας του Δήμου Αγράφων, της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας με πληθυσμό 101 κατοίκους.
Στην Κοινότητα Τριποτάμου υπάγονται διοικητικά και οι οικισμοί Βρεκαίικα, Καϊπανάκι, Κοψαίικα καθώς και η Μονή Ταρτάνης με τον συνολικό της πληθυσμό να ανέρχεται σε 212 κατοίκους.
Γεωγραφικά στοιχεία: Βρίσκεται 61 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι, κοντά στα όρια των Περιφερειακών Ενοτήτων Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας, σε υψόμετρο 650 μέτρων.
Η Ιερά Μονή Τατάρνας: Στο χωριό βρίσκεται το μοναστήρι της Τατάρνας, κοντά στη θέση παλαιού Bυζαντινού και ιστορικού μοναστηριού, που πρόσφερε πολλά, όχι μόνο στην Oρθοδοξία, αλλά και στον αγώνα για εθνική παλιγγενεσία. Καταφύγιο ονομαστών κλεφτών και αρματολών όπως του Κατσαντώνη του Δίπλα και του Καραΐσκάκη, καταστράφηκε πολλές φορές, αναστηλώθηκε επί Όθωνα και τελικά κατέρρευσε από την μεγάλη κατολίσθη- ση του 1963, μετά την ολοκλήρωση της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών (Περισσότερα για το μοναστήρι της Παναγίας Τατάρνας βλ. Παρακάτω).
Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΑΤΑΡΝΑΣ
Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1111 και κατά τον 13ο αιώνα αναδείχθηκε με τη βοήθεια της Αγίας Θεοδώρας της Άρτας. Για πρώτη φορά το όνομα Τατάρνα εμφανίστηκε το 1556 στο ιδρυτικό του μοναστηριού από τον ιδρυτή του μοναχό Δαβίδ. Τον ίδιο χρόνο, ο Πατριάρχης Διονύσιος Β΄ με σιγίλλιό του ανακηρύσσει τη Μονή Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή. Η σταυροπηγιακή της αξία επιβεβαιώθηκε και το 1676. Ο Καισάριος Δαπόντες (1713-1784) αναφέρει το μοναστήρι σ’ ένα στιχούργημά του.
“Ακούω κατά τ’ ΄Αγραφα εις την του Φαναρίου
επισκοπήν, αντάμα δε και του Νεοχωρίου,
Τατάρνα μοναστήριον είναι της Παναγίας
παρόμοιον ως τα λοιπά εις τας θαυματουργίας…”
Το μοναστήρι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση και υπέστη πολλές καταστροφές. Το 1823 κάηκε από τον Χουρσίτ Πασά. Παρά ταύτα το μοναστήρι επανακτίστηκε στα χρόνια του Όθωνα το 1841 με σχέδια του Βαυαρού μηχανικού Knocht. Μετά τους σεισμούς του 1963 και την καταστροφή της παλαιάς μονής, ανοικοδομήθηκε το 1969 το νέο μοναστήρι.
Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στο γενέθλιο της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με παλιό κώδικα αναφέρεται:
«Ετελειώθη ο πάνσεπτος και περίφημος ναός… του όντος εις τας όχθας του Αχελώου ποταμού, της επονομαζομένης Τετάρνης (έτ ξπη΄=1580) του μηνός Σεπτεμβρίου κθ΄, αρχιερατεύοντος Λιτζάς και Αγράφων κυρίου Γερμανού, ηγουμενεύοντος (του εκ) των αδελφών της μονής κυρίου Γαβριήλου…»
Στο μουσείο του μοναστηριού διασώζονται πολλά κειμήλια, όπως άμφια, ευαγγέλια, εικόνες και μεταξύ αυτών το καντήλι που πρόσφερε ο Κατσαντώνης (ηρωικός κλέφτης των Αγράφων και του Βάλτου), σε εκπλήρωση τάματος, όπως αναφέρεται και το δίστιχο:
Χίλια φλουριά ‘ χω στο Προυσσό και χίλια στ’ Βαρετάδα
και στης Τατάρνας τη Μονή ένα χρυσό καντήλι.
Η Ιστορική μονή Ταρτάνας υπήρξε καταφύγιο ονομαστών κλεφτών και αρματολών
όπως του Κατσαντώνη, του Δίπλα και του Καραΐσκάκη. H oνομαζόμενη «σπηλιά του Κατσαντώνη» όπου σύμφωνα με τοπική παράδοση διέμεινε αρκετές ημέρες τραυματισμένος και κυνηγημένος από τους Τούρκους ο Κατσαντώνης, βρίσκεται σε δύσβατη μεριά του όρους Καλάνα στο Παλαιό Χαλκιόπουλο, με πρόσβαση από την τοποθεσία Φορτοπός.
Στη φωτογραφία η είσοδος της Ιεράς Μονής Ταρτάνας του Δήμου Αγράφων Ευρυτανίας.
ΕΚΘΕΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ
Επιμέλεια → Ζείδωρος
Με την αξιοποίηση και του ιστορικού αρχείου-παρακαταθήκη
του Θεόδωρου Ευαγγελούδη (1985-2023), τιμής ένεκεν,
Αρχαιολόγος ΑΠΘ, Απόφοιτος Ινστιτούτου Θερβάντες
Ιστορικός ερευνητής Ρεμπέτικου Τανγκό
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ – ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
ΠΗΓΕΣ: Ιστορία της Ελλάδας, ιστορίας της Ευρώπης, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ιστορικό αρχείο-παρακαταθήκη του Θεόδωρου Ευαγγελούδη, Βικιπαίδεια, ιστότοποι και Σελίδες Κοινωνικών Δικτύων Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, των Δήμων της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας, καθώς και από ιδιωτικές σελίδες ή ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, τις οποίες αναγράφουμε στις επί μέρους αναφορές μας.
ΕΙΚΟΝΕΣ: Για όσους δημιουργούς εικόνων έχουμε στοιχεία, αναγράφουμε το όνομά τους. Για όσους δεν έχουμε στοιχεία, αναγράφουμε την πηγή προέλευσης.
